Angielskie słowo sampler (próbnik) lub exampler pochodzi od francuskiego éxamplair (przykład) i stanowił on rodzaj wzornika do kopiowania i naśladowania.
Ze względu na The Latin word exemplum, meaning a copy, was,
by the 16th century, spelt saumpler, sampler or exemplar. nietrwałość tkanin,
najstarsze zachowane samplery pochodzą z XVI w.
|
Jane Bostocke 1598 r. Anglia
Wykonany z okazji narodzin dziecka. |
Jednak w źródłach
historycznych zachowały się jeszcze wcześniejsze informacje o nich (w spisie wydatków królowej Elżbiety z 1502 r.).
Wzory
haftów w tej formie były przekazywane z ręki do ręki i przewożone po całej Europie i
Bliskim Wschodzie. W XV i XVI w. ze względu na wysokie koszty materiałów, były
dostępne tylko dla osób zamożnych.
Samplery mają bogatą
historię i zmieniały się na przestrzeni wieków. Na początku ich głównym celem
było zapisanie informacji o używanych wzorach na przyszłość a z czasem nabyły
funkcję dekoracyjną.
|
Lucke Boten 1618 r., Niemcy |
W XVI w. tworzone były
przez młode hafciarki, jako zbiór wzorów, często dość chaotycznie umieszczonych
na tkaninie, później zaczęły świadczyć o wysokim kunszcie artysty. Powstawały na
wąskich kawałkach płótna lnianego, które były zwijane i przechowywane do czasu kiedy
były potrzebne. Wzorniki wykorzystywane były do tworzenia m. in. wyprawy
ślubnej. Poszczególne elementy zdobiły odzież, pościel, meble. W tym okresie
były to zazwyczaj motywy geometryczne i kwiatowe. Nici (jedwabne, metalizowane)
były kolorowe i używano poza haftem krzyżykowym i płaskim wielu innych ściegów m.
in. blackwork, whitework i ażurowych.
|
Mildred Mayow, 1633 r. Anglia
Zespół wzorów |
Od XVII w. większym zakresie
zaczęły się pojawiać alfabety i liczby oraz motywy i napisy umoralniające i religijne.
W XVIII-XIX w. wzory
samplerów stały się przeciwieństwem do losowo umieszczanych, czy zespołowych
wzorów i zyskały funkcję dekoracyjną i edukacyjną. Haftowano obrazy na
większych kawałkach tkanin z symetrycznymi motywami ptaków, małych zwierząt, kwiatów
i drzew lub ornamentów.
|
Hannah Smith, 1810 r. Anglia |
Ściegiem podstawowym został haft krzyżykowy.
|
1807 r., Vierlande - Niemcy |
W XIX w. samplery były
wykorzystywane do nauki religii, geografii, języka angielskiego i matematyki. School girls produced needlework exercises of
almanacs, mathematical tables and maps, as well as numbers and letters. Powstawały
haftowane almanachy, tablice matematyczne i mapy, jak również cyfry i litery.
Pierwszą książkę z wzorami samplerów wydrukowano w 1523 r. w Augsburgu (Niemcy).
Współcześnie dzięki szczegółowym opracowaniom historycznych wzorów i starannie sporządzonym schematom hafciarki mogą wykonać modele będące kopiami oryginalnych makatek.
Sama symbolika pojedynczych wzorów i ornamentów jest dzisiaj słabo znana. Tylko szczątkowa wiedza w tym zakresie przetrwała, jednak o tym innym razem.